امور مالیاتی مرتبط با ارث
برگرفته از کتاب گنجینه مالیات (1)
مؤلف: رضا ناجی مدیر ناجی تکس
سوال:پدرم فوت کرده و می‌خواهم کارهای مالیاتی ارث را انجام دهم، از کجا شروع کنم؟
پاسخ :
متوفی معمولاً دارایی‌ها و بدهی‌هایی دارد. چنانچه ورثه بخواهند مالیات کمتری بپردازند و بدهیها و هزینه‌های فوت شده از دارائی‌های وی کسر گردد، نیاز است حداقل یکی از ایشان ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی، اظهارنامه ارث را که حاوی:
1. کلیه دارائی‌ها با ارزش روز زمان فوت
2. کلیه طلب‌های متوفی
3. کلیه بدهیها و هزینه‌های متوفی
به انضمام مدارک دیگری مثل تصویر برابر اصل شده 1. بدهیها و طلب‌ها 2. اموال و دارائی‌ها و حقوق 3. آخرین وصیت نامه 4. وکالتنامه یا قیم نامه (درصورت انجام امور توسط وکیل یا قیم) 5.گواهی فوت از ثبت احوال به اداره مالیاتی محلی که انحصار وراثت در آن محل صادر شده تحویل نمایند.
پس از بررسی اظهارنامه و اسناد و مدارک 2 وضعیت ممکن است پیش آید:
1. بدهی‌های اثبات شده و هزینه‌ها بیشتر از دارائی هاست. در این صورت ورثه معاف از مالیات خواهند شد.
2. بدهی‌های اثبات شده و هزینه‌ها کمتر از دارائی هاست. در این صورت ورثه مشمول مالیات خواهند بود که اداره مالیاتی مطابق قوانین، بدهیها و هزینه‌ها را کسر و مانده را با توجه به نوع دارائی و نرخ مالیاتی آن دارائی مشمول مالیات خواهد کرد.
در خصوص مالیات شغلی در صورت فوت شخص، ورثه ایشان به عنوان قائم مقام و جانشین متوفی می‌بایست کلیه تکالیفی که برعهده وی بوده را انجام دهند. از جملۀ این تکالیف ارسال اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر است. درواقع چنانچه شخص فعالیت شغلی داشته و فوت نموده، ورثه شخص به غیر از اظهارنامه ارث، می‌بایست:
1. اظهارنامه شغلی متوفی را از ابتدای سال فوت تا تاریخ فوت ارسال نمایند.
2. اظهارنامه شغلی مشارکتی را برای کلیه ورثه به نسبت سهم الارث مشخص شده در گواهی حصر وراثت از تاریخ فوت تا انتهای سال فوت به اداره مالیاتی مربوط ارسال نمایند.
بعد از مشخص شدن مالیات متوفی و صدور برگ تشخیص، امکان اعتراض و تجدید نظر در مبلغ مالیات توسط ورثه وجود دارد.
پس از قطعی شدن مالیات، درصورتی که متوفی در زمان فوت دارائی‌ها و مطالباتی داشته است، ورثه مکلفند نسبت به پرداخت بدهی مالیاتی به نسبت سهم الارث و تا میزان دارائی‌ها و مطالبات متوفی اقدام نمایند.
البته توجه داشته باشید که اهمیت بدهی مالیاتی بعد از مال مورد وثیقه و مطالبات کارگران و کارمندان ناشی از خدمت است به این معنی که ابتدا از کلیه دارائی‌ها و مطالبات و حقوق مالی متوفی مبلغ مال مورد وثیقه و طلب کارگران و کارمندان پرداخت شده و چنانچه چیزی باقی ماند بدهی مالیاتی متوفی پرداخت می‌گردد.
تعریف قائم مقام: شخصی است که حقوق و تکالیف شخص دیگری به او انتقال یافته است.
تفاوت نمایندگی و قائم مقامی: نماینده، در واقع به نحو مستقیم در امر مورد نمایندگی، ذینفع نبوده و به نام و حساب شخص دیگری اقدام می‌کند اما قائم مقام، اصیل محسوب شده و دارای نفع مستقیم می‌باشد.
ماده ۱۳۹ قانون تجارت - در صورت فوت یکی از شرکاء بقاءِ شرکت موقوف برضایت سایر شرکاء و قائم‌مقام متوفی خواهد بود - اگر سایر شرکاء ببقاءِ شرکت‌تصمیم نموده باشند قائم‌مقام متوفی باید در مدت یکماه از تاریخ فوت رضایت یا عدم رضایت خود را راجع ببقاءِ شرکت کتباً اعلام نماید در صورتیکه قائم‌مقام متوفی رضایت خود را اعلام نمود نسبت باعمال شرکت در مدت مزبور از نفع و ضرر شریک خواهد بود ولی در صورت اعلام عدم‌رضایت در منافع حاصله در مدت مذکور شریک بوده و نسبت بضرر آن مدت سهیم نخواهد بود. سکوت تا انقضای یکماه در حکم اعلام رضایت است.
ماده 400 - با فوت یا حجر رییس تجارتخانه قائم‌مقام تجارتی منعزل نیست با انحلال شركت قائم‌مقام تجارتی منعزل است.
قانون مالیات‌های مستقیم:
ماده ۲۶- وراث متوفی (منفرداً یا مجتمعاً) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظفند به منظور کسر هزینه‌های کفن و دفن در حدود عرف و عادات و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده (۱۷) این قانون، ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه‌ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهیها طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می‌شود به انضمام مدارک زیر به اداره امور مالیاتی صلاحیتدار تسلیم نماید:
۱- رونوشت یا تصویر گواهی شده اسناد مربوط به بدهیها و مطالبات متوفی
۲- رونوشت یا تصویر گواهی شده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
۳- رونوشت یا تصویر گواهی شده آخرین وصیتنامه متوفی اگر وصیتنامه موجود باشد.
۴- در صورتی که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهی شده وکالتنامه یا قیم‌نامه
۵ - رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذی‌ربط
اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است اظهارنامه تسلیمی در مهلت مقرر را رسیدگی و به شرح زیر اقدام کند:
الف - در صورتی که ارزش روز کلیه ماترک متوفی کمتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه کفن و دفن باشد، اموال و دارایی‌های متوفی مشمول مالیات موضوع ماده (۱۷) این قانون نخواهد شد و مالیات‌های پرداختی ماده مذکور با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت‌کننده مسترد خواهد شد.
ب - در صورتی که ارزش روز ماترک بیشتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه‌های کفن و دفن باشد، در این صورت موارد مزبور به ترتیب از ارزش روز اموال و دارایی‌های موضوع بندهای (۱)، (۲)، (۳)، (۴) و (۵) ماده (۱۷) این قانون کسر و مازاد ماترک حسب مورد به مأخذ مقرر در ماده مزبور مشمول مالیات خواهد شد و اضافه مالیات‌های پرداختی موضوع ماده (۱۷) این قانون با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت کننده مسترد خواهد شد.
ج - در صورتی که کل ماترک یا بخشی از آن مطابق بندهای (الف) و (ب) مشمول مالیات نباشد، اداره امور مالیاتی موظف است گواهی لازم مبنی بر بلامانع بودن ثبت یا انتقال یا پرداخت یا تحویل اموال و دارایی غیرمشمول متوفی به وراث را حسب موارد مذکور در ماده (۱۷) این قانون به‌عنوان مراجع ذی‌ربط صادر نماید.
تبصره۱- در صورتی که بدهی متوفی مستند به مدارک و اسناد مثبته قانونی بوده و اصالت آن مورد تأیید اداره امور مالیاتی صلاحیتدار قرار گیرد قابل کسر از ماترک خواهد بود.
تبصره۲- آیین‌نامه اجرائی این ماده درمورد نحوه رسیدگی، ارزیابی اموال و دارایی‌ها و صدور گواهی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
ماده ۱۷- اموال و دارایی‌هایی که در نتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی یا فرضی انتقال می‌یابد، به شرح زیر مشمول مالیات است:
۱- نسبت به سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار به‌استثنای موارد مندرج در بند (۲) این ماده و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها به نرخ سه درصد(۳%)
۲- نسبت به سهام و سهم الشرکه و حق تقدم آنها یک و نیم (۱.۵) برابر نرخهای مذکور در تبصره (۱) ماده (۱۴۳) و ماده (۱۴۳ مکرر) این قانون طبق مقررات مزبور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث
۳- نسبت به حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی که در بندهای مذکور به آنها تصریح نشده است، به نرخ ده درصد (۱۰ %) ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث
۴- نسبت به انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی به نرخ دو درصد (۲ %) بهای اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی کشور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.
۵ - نسبت به املاک و حق واگذاری محل یک و نیم (۱.۵) برابر نرخهای مذکور در ماده (۵۹) این قانون به مأخذ ارزش معاملاتی املاک و یا به مأخذ ارزش روز حق واگذاری حسب مورد، در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث.
ماده ۱۰۱ - درآمد سالانه مشمول مالیات مؤدیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند تا‌میزان معافیت موضوع ماده (۸۴) این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخهای مذکور در ماده (۱۳۱) این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد سال ۱۳۸۲ به بعد جاری است.
تبصره ۱ - در مشارکتهای مدنی اعم از اختیاری و قهری شرکاء حداکثر از دو معافیت استفاده خواهند کرد و مبلغ معافیت بطور مساوی بین آنان تقسیم و‌باقیمانده سهم هر شریک جداگانه مشمول مالیات خواهد بود. شرکائی که با هم رابطه زوجیت دارند از لحاظ استفاده از معافیت در حکم یک شریک تلقی و معافیت مقرر به زوج اعطاء می‌گردد. در صورت فوت احد از شرکاء وراث وی به عنوان قائم‌مقام قانون از معافیت مالیاتی سهم متوفی در‌مشارکت بشرح فوق استفاده نموده و این معافیت بطور مساوی بین تقسیم و از درآمد سهم هر کدام کسر خواهد شد.
ماده ۱۶۰ - سازمان امور مالیاتی کشور برای وصول مالیات و جرایم متعلق از مؤدیان و مسئولان پرداخت مالیات نسبت به سایر طلبکاران به‌استثنای صاحبان حقوق نسبت به مال مورد وثیقه و مطالبات کارگران و کارمندان ناشی از خدمت، حق تقدم خواهد داشت. حکم قسمت اخیر این ماده مانع وصول مالیات متعلق به انتقال مال مورد وثیقه نخواهد بود.
